Edinilmiş Mal Kavramı

YASAL MAL REJİMİ(EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİ)

Eşler veya nişanlılar iradi olarak TMK’nın öngördüğü sınırlı sayıdaki mal rejimleri arasından birini serbestçe kararlaştırabilirler. Bunlar mal ayrılığı,paylaşmalı mal ayrılığı ve mal ortaklığıdır. Buna karşın herhangi bir mal rejimi seçmezler ise evlendikleri andan itibaren yasanın öngördüğü yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimine tabi olurlar.

Edinilmiş mallara katılma rejimi 01.01.2002 tarihinden sonraki evliliklerde ve bu rejimin devamı süresince TMK 219.m edinilmiş malları üzerindeki eşlerin alacaklarını kapsar. 1 OCAK 2002den evvel yapılan evliliklerde ise eşlerin 01.01.2003 tarihine kadar yapacakları sözleşme ile evliliğin başlangıç tarihinden itibaren edinilmiş mallara katılma rejimini kabul etmişlerse evliliklerinin başından itibaren edinilmiş malvarlığı üzerindeki eşlerin alacak haklarını kapsar.

EDİNİLMİŞ MALLAR

Edinilmiş malların ne olduğu TMK 219.m örnekleyici olarak sayılmıştır.Kişisel mallar ise kanunumuzda sınırlayıcı olarak sayılmıştır. Ayrıca aşağıda kısaca deniceğimiz gibi kanunda bir eşin bütün mallarının aksi ispat edilinceye kadar edinilmiş mal kabul edileceği karine olarak öngörülmüştür.(MK 222/3)

Bu hükümlere göre kanunda sınırlayıcı olarak öngörülen kişisel mallar dışında bir eşin sahip olduğu bütün malvarlığı değerleri edinilmiş mal sayılmalıdır.Örneğin kanunda hangi mal grubuna girdiği konusunda açık bir düzenleme olmamasına rağmen edinilmiş malların gelirleri veya destek yoksun kalma tazminatının, ve ilan suretiyle vaat nedeniyle iktisap edilen ödül edinilmiş mal olarak kabul edilmektedir.[1]

TMK 219-Edinilmiş mal, her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleridir. Bir eşin edinilmiş malları özellikle şunlardır:

1. Çalışmasının karşılığı olan edinimler,
2. Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler,
3. Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar,
4. Kişisel mallarının gelirleri,
5. Edinilmiş malların yerine geçen değerler.

Madde de her ne kadar bir malın edinilmiş mal olarak sayılabilmesi için ana kural olarak mal rejiminin devamı süresince emek karşılığı elde edinilmiş olması gerekli görülmüş ise de bu ilkeye sosyal yardım kurumlarının ödemeleri ile kişisel malların gelirleri başta olmak üzere istisnalar getirilmiştir.

Edinilmiş mallara eşlerin evlendikten sonra kazandıkları para ile satın aldıkları ev,araba veya bandaka biriktirdikleri mallar ile bir ticari işletmeden gelen kar payları gibi çokça örnek verilebilir.Burada söylenebilir ki edinilmiş mallar kısmına eşlerin edinilmiş mallarından üçüncü kişilere borç olarak verdikleri alacaklar da eklenecektir.

TMK m.219 GEREKÇESİ

Madde 219- Madde İsviçre Medenî Kanununun 197 nci maddesinde olduğu gibi eşlerin edinilmiş mallarının nelerden oluştuğunu hükme bağlamaktadır. Birinci fıkrada edinilmiş mallardan bazıları sayılmıştır. İlke olarak mal rejiminin devamı süresince ivazlı, yani bir karşılık ödemek suretiyle elde ettikleri tüm malvarlıkları edinilmiş mallardan sayılacaktır.

İkinci fıkranın (1) numaralı bendinde, bir eşin çalışmasının yani emeğinin karşılığı olarak elde ettiği tüm değerler hükme bağlanmıştır.

(2) numaralı bentte bir eşe, sosyal güvenlik ve sosyal yardım kurum ve kuruluşları veya personele yardım amacı ile kurulmuş sandık benzerlerinin yaptığı ödemeler de edinilmiş mallar arasında sayılmıştır. Bu anlamda olmak üzere Emekli 41 Sandığı, Sosyal Sigortalar Kurumu, yardımlaşma sandıkları gibi sosyal güvenlik kurumlarınca bir eşe ödenen tazminatlar ya da bağlanan aylıklar buraya girer.

İkinci fıkranın (3) numaralı bendinde, bir eşin çalışma gücünü kaybetmesi nedeniyle ödenen tazminatlar sayılmıştır. Bu anlamda olmak üzere bir işkazası ya da trafik kazası sonucu çalışma gücünü tamamen veya kısmen kaybeden eşe ödenen tazminatlar edinilmiş mallardan sayılacaktır.

4) numaralı bentte eşlerin kişisel mallarının gelirleri de edinilmiş mallar arasında sayılmıştır. Bu anlamda olmak üzere bir eşe miras yoluyla intikal eden ya da ikramiye olarak çıkan bir taşınmazın kira geliri, buraya dahildir.

(5) numaralı bent hükmü edinilmiş malların yerine ikame edilen değerleri de edinilmiş mal olarak korumaktadır. Bu anlamda olmak üzere edinilmiş bir malın bedel karşılığında elden çıkarılması hâlinde bu bedel; edinilmiş mal olan bir arsanın kat karşılığı inşaat sözleşmesine konu edilmesi sonucu edinilen bağımsız bölümler buraya girer. Aynı şekilde edinilmiş bir malın hasara uğraması ya da yok olması hâlinde bunun için ödenen tazminatlar da edinilmiş mal sayılacaktır.  [2]

EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİNDE İLKE VE KARİNELER

1-İKAME İLKESİ

MK m.219/1 göre her bir eşin mal rejimi süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleri onun edinilmiş mallarını oluşturur.Karşılık teriminden anlaşılması gereken verme yapma ya da yapmama şeklinde bir karşı edimde bulunulmasıdır.Başka bir anlatımla elde edilen mal varlığı değeri ivazlı ise elde edilen bu değer edinilmiş mal grubuna girer.İvazsız yani karşılıksız iktisap edilen malvarlığı değerleri ise kişisel mal sayılır.Ancak bu kuralın da bazı istisnaları kanunda öngörülmüştür.Örneğin ivazlı olsa da eşlerden sadece birinin kullanımına yarayan eşya kişisel mal sayılmışken,  kişisel malların gelirleri ise ivazsız olmasına rağmen edinilmiş mal sayılmıştır.Bu nedenle bir malvarlığı değerinin edinilmiş mal mı yoksa kişisel mal mı olduğu belirlenirken yasada konuya ilişkin bütün hükümler birlikte değerlendirilerek sonuca varılmalıdır.

İşte burada özellikle göz önünde bulundurulması gereken bir husus olarak da ikame kuralı ortaya çıkar.Bu kapsamda eğer ivaz edinilmiş mallardan karşılanmışsa elde edilen mal da edinilmiş mal grubuna, ivaz kişisel mallardan karşılanmışsa elde edilen mal da kişisel mal grubuna girecektir.[3]

2- KURAL OLARAK MAL GRUPLARININ DEĞİŞMEZLİĞİ İLKESİ

MK 221 hükmü dışında bir mal grubuna giren malvarlığı değerinin diğer gruba gireceği kararlaştırılamaz.Bu maddedeki istisnalar dışında eşlere ait malların hangi gruba gireceğini düzenleyen hükümler emredici olup eşler tarafından aksi öngörülemez.Öğretide ki hakim görüşe göre bir malvarlığı değerinin bir kısmının edinilmiş mal diğer bir kısmının ise kişisel mal sayılması mümkün değildir.Bir malvarlığı değerinin iktisabında her iki mal grubundan katkı sağlanmışsa iktisap edilen mal ağırlıklı olarak katkı sağlayan mal grubunda yer alır ve diğer mal grubu lehine denkleştirme yapılır.

3-TERCİH İLKESİ– Bir mal edinilirken, malı iktisap eden eşin her iki mal grubundan katkı yapılmışsa; edinilen mal, ağırlıklı olarak katkı yapan mal grubuna girer, fakat katkı yapan diğer mal grubu lehine denkleştirme (MK.m.230/f.3) yapılır. Her iki mal grubunun katkısının eşit olması durumunda, “tercih ilkesi” gereğince iktisap edilen mal, edinilmiş mal sayılır ve kişisel mal grubu lehine denkleştirme yapılır.

4-EDİNİLMİŞ MAL KARİNESİ

Belli bir malın eşlerden hangisine ait olduğu değil de hangi mal grubuna girdiği tartışmalıysa aksi ispat edilene kadar edinilmiş mal sayılır.Burada eşlerden birinin malik olduğu bellidir ancak belirli malın hangi mal grubuna girdiği tartışmalıdır.

5-EDİNİLMİŞ MALLARA İLİŞKİN BORÇ KARİNESİ

MK 230 hükmü her borç ilişkin bulunduğu mal kesimini yükümlülük altına sokar.Hangi kesime ait olduğu anlaşılamayan borç edinilmiş mallara ilişkin sayılır demektedir. Böylece edinilmiş mallara ilişkin bir de borç karinesi kabul edilmiştir.

MK m.219’da Sayılan Edinilmiş Mallar

1- Çalışma Karşılı Olan Edinimler (MK m.219/f.2/b.1)

• Öncelikle, eşlerden her birinin mesleki faaliyeti sonucu elde ettiği gelir buraya girer. Yapılan iş (çalışma), bir işverene tabi bir çalışma olabileceği gibi, az çok bağımsız olarak sürdürülen bir çalışma ya da tamamen bağımsız bir çalışma karşılığı elde edilen bir gelir olabilir.
• Eşlerin her türlü çalışmasının (bedensel veya fikirsel faaliyetinin) doğrudan veya dolaylı karşılığı olan her türlü gelir, edinilmiş mal sayılır.Bu bağlamda eşlerin, fikir ve sanatsal faaliyet sonucunda yarattıkları fikir ve sanat eseri üzerindeki (lisans, marka, patent, tasarım gibi) mali hakları nedeniyle elde ettikleri gelir de edinilmiş maldır.
• Fakat çalışma karşılığı olsa da, çalışan eşin yararlanmasına yönelik olan (para dışında) yemek veya barınma imkânı gibi (birikim yapılamayan) edimler, edilmiş mal sayılmaz.
• Sadece bir mesleki faaliyetin icrası sonucunda elde edilen gelir değil, arızi (geçici) olarak yapılan bir iş karşılığında elde edilen gelirlerin de öğretideki bir görüşe göre edinilmiş mal sayılması gerekmektedir. Örneğin mesleği avukatlık olan, fakat boş zamanlarda resim yapan bir kişinin, yaptığı tabloları satarak elde ettiği gelir de edinilmiş mal sayılmalıdır.

2- Sosyal Güvenlik Kurumlarının ve Personele Yardım Sandıklarının Yaptığı Ödemeler (m.219/f.2/b.1)

• Sosyal güvenlik kurumları ve benzeri yardım sandıklarının yaptığı ödemelerden faydalanmak için genellikle belirli bir süre prim ödemiş olmak gerekir.Ancak prim karşılığı olmaksızın yardım niteliğinde yapılan ayni edimler veya nakdi ödemeler de bulunmaktadır.
• Bu açıklamalar çerçevesinde; emekli ikramiyesi, emekli maaşı, malul aylığı, yaşlılık aylılığı, dul ve yetim aylığı, işsizlik parası gibi ödemeler, sözü geçen hükmün kapsamına giren ödemelerdir.
• Primler eşin kişisel mallarından ödenmiş olsa bile mal rejimi yürürlükteyken yapılan sosyal ödemeler yine de edinilmiş mal sayılır.
• Prim ödemelerinin bir kısmının örneğin işveren gibi 3. kişiler tarafından yahut devlet destekli olarak ödenmiş olması yapılan ödemenin edinilmiş mal sayılması yönünden bir farklılık yaratmaz.
• Bireysel emeklilik veya özel emeklilik adı altında özel sigorta şirketlerinin yaptıkları ödemeler ile sosyal güvenlik kurumları tarafından “isteğe bağlı sigortalılık” kapsamında yapılan ödemeler ise, edinilmiş mal sayılmaz. Burada primlerin ağırlıklı olarak hangi mal grubundan yapıldığına bakılmalıdır. İkame kuralı çerçevesinde, primlerin ağırlıklı olarak finanse edildiği mal grubuna göre, yapılan bu tür ödemeler, edinilmiş mal ya da kişisel mal grubuna girer.[4]

 3- Çalışma Gücünün Kaybı Nedeniyle Ödenen Tazminat

• Bir haksız fiil ya da sözleşmeye aykırılık sonucunda iş gücünün kaybı nedeniyle BK’na göre ödenen tazminatlar bu gruba girer.Bu kapsama çalışma gücünün kaybı veya azalmasından doğan zarar gibi yapılan tedavi ve bakım masrafları ile ekonomik geleceğin sarsılmasından doğan zarar için ödenen tazminatlar da dahildir.
• Buna göre örneğin; bir iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle çalışma gücünü kısmen veya tamamen yitiren bir işçinin, gereken önlemleri almamış olan kusurlu işvereninden bu zararlara karşılık isteyebileceği tazminat da, MK 219/f.2/b.3 hükmü uyarınca edinilmiş mal sayılır.
• Ayrıca öğretideki bir görüşe göre haksız yakalanma ya da tutuklanma nedeniyle alınan tazminatın da buraya gireceği ifade edilmekte; hatta haksız rekabet, vekaletsiz iş görme ve sebepsiz zenginleşme nedeniyle yapılan ödemelerin dahi, eşin iş gücünün kaybı karşılığı olarak edinilmiş mal grubuna gireceği savunulmaktadır.

4- Kişisel Malların Gelirleri

• MK uyarınca kişisel malların gelirleri de edinilmiş mal olarak kabul edilmiştir. Bu hükme göre kişisel malların doğal ya da medeni semere niteliğindeki her türlü geliri edinilmiş maldır.Örneğin eşlerden birine miras kalan evin kira geliri veya tarlanın mahsulü gibi.
• Fikri haklardan elde edilen kazançlar da medeni semere olarak kişisel malın geliri sayılır ve edinilmiş mal grubuna dahil olur.
• Kişisel malın gelirinin edinilmiş mal sayılması için mal rejimi devam ederken elde edilmiş olması gerekir.
• Öğretide kişisel mal niteliğindeki bir para alacağının ifasında temerrüt nedeniyle elde edilen temerrüt faizinin, mahrum kalınan faiz gelirini telafi amacı taşıdığı için, kişisel malın geliri olarak edinilmiş mal sayılması gerektiği ifade edilmiştir.
• Aynı şekilde kişisel malların diğer gelirleri yönünden de; gelirden, kişisel malın korunması ve bakımı için harcanan kısım düşüldükten sonra kalan miktar edinilmiş mal sayılmalıdır.
• Eşlerden birinin kişisel malı, evlilik birliğinin (ailenin) ihtiyaçlarına özgülenmişse; edinilmiş mal grubu lehine, bu malın farazi geliri esas alınarak denkleştirme söz konusu olmayacaktır. Örneğin, eşlerden birine babasından miras kalan (dolayısıyla kişisel malı sayılan) bir konutun, aile konutu olarak evlilik birliğine özgülemesi durumunda; konut kiraya verilseydi, elde edilecek olan farazi kira geliri (emsal kira) esas alınarak, edinilmiş mal lehine denkleştirme yapılması söz konusu değildir.
• Burada değinmek gerekir ki kişisel malların gelirleri edinilmiş mal kabul edilmiş olmakla birlikte MK 221/2de eşlerin mal rejimi sözleşmesiyle kişisel mallarının gelirlerinin edinilmiş mallara dahil olmayacağını da kararlaştırabilirler.

YARGITAY KARARI– Yargıtay 2. HD., E. 2007/10436 K. 2008/8191 T. 9.6.2008    

-Davalı adına kayıtlı olan ticarethane, taraflar arasında mal ayrılığının geçerli olduğu dönemde alınmış olup, bu ticari işletme edinilmiş mallara katılma rejiminde davalının kişisel malıdır. Bu işletmenin 1.1.2002’den sonraki geliri ise edinilmiş maldır. (TMK.219/3) Boşanma davası 7.6.2004 tarihinde açılmış olup, boşanma ile sonuçlanmıştır. O halde, 4721 sayılı Türk Medeni Kanununun yürürlüğe girdiği 1.1.2002 tarihinden edinilmiş mallara katılma rejiminin sona erdiği 7.6.2004 tarihleri arasındaki davalıya ait ticarethanenin gelirinin gerektiğinde bu konuda bilirkişi incelemesi yaptırılmak suretiyle tesbiti ve taraflar arasında Türk Medeni Kanununun 221. maddesi gereğince yapılmış olan bir sözleşme olup olmadığı da araştırılıp sonucu uyarınca bir karar vermek gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırıdır.[5]

5-Edinilmiş Malların Yerine Geçen Değerler

• İkame ilkesi gereğince eşlerden birinin malvarlığından çıkan bir malvarlığı değerinin yerine bir başka malvarlığı değeri yer almışsa çıkan mal hangi mal grubunda yer alıyorsa yerine geçen değer(ikame değer) de aynı mal grubunda yer alır.
• Örneğin, memur olan eşin mal rejimi devam ederken maaşından yaptığı birikimlerle satın aldığı otomobil, ikame ilkesi gereğince edinilmiş maldır. Aynı otomobilin kaza yapması veya sel baskınında hasar görmesi sonucunda sigortadan alınan tazminat da, aynı şekilde edinilmiş mal sayılır.
• Edinilmiş mallar ve kişisel mallar yönünden geçerli olan ikame ilkesi malvarlığından çıkan değer yerine bir başka malvarlığı değerinin yer alması durumunda söz konusu olur .Malvarlığına yeni bir değer girmeden malvarlığından bir değerin çıkmış olması durumunda yerine geçen değerden(ikame değerden) bahsedilemez.
• Bir mal edinilirken, malı iktisap eden eşin her iki mal grubundan katkı yapılmışsa; edinilen mal, ağırlıklı olarak katkı yapan mal grubuna girer, fakat katkı yapan diğer mal grubu lehine denkleştirme yapılır.

KAYNAKÇA

1-Prof .Dr. Demet Özdamar – Yasal Mal Rejimi ve Tasfiyesi

2-Yrd. Doç. Dr. M. Beşir ACABEY- Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Mal Grupları

3-Türk Medeni Kanunu ve gerekçesi

4-Yargıtay İçtihatları

Elektronik Kaynaklar

www.lexpera.com.tr

www.tbmm.gov.tr

[1] Özdamar,Demet-Yasal Mal Rejimi s.51

[2] www.tbmm.gov.tr

[3] Acabey,Beşir- Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Mal Grupları

[4] Acabey,Beşir-Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Mal Grupları

[5] www.lexpera.com.tr